Ποντίκι-κλώνος!

Η τεχνική κλωνοποίησης του προβάτου "Ντόλι" φαντάζει πια ξεπερασμένη. Κινέζοι επιστήμονες, για πρώτη φορά στον κόσμο, έδειξαν ότι είναι δυνατό, χρησιμοποιώντας κύτταρα από ιστό ενήλικου ζώου (στη συγκεκριμένη περίπτωση δέρματος) να αναδημιουργήσουν όλη τη γκάμα των διαφορετικών σωματικών κυττάρων ενός οργανισμού, με τον ίδιο τρόπο που μπορούν να το κάνουν τα εμβρυικά βλαστοκύτταρα. Έτσι, μπόρεσαν να κλωνοποιήσουν ένα ποντίκι από το δέρμα ενός άλλου ενήλικου ποντικιού, αναπρογραμματίζοντας δερματικά κύτταρα από το δεύτερο. Με απλά λόγια, χωρίς σεξουαλική αναπαραγωγή, χωρίς καν την χρήση σπέρματος και ωαρίου σε εργαστήριο, αναπαράχθηκε ένας ζωντανός οργανισμός - απλώς από κύτταρα δέρματος! Πρόκειται για μια σημαντική πρόοδο στην επιστημονική έρευνα, που προκάλεσε αίσθηση διεθνώς. Η έρευνα έγινε από ερευνητές της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών (υπό τον Τσι Ζου του Ινστιτούτου Ζωολογίας του Πεκίνου και την Φάνι Ζενγκ του Ινστιτούτου Ιατρικής Γενετικής του πανεπιστημίου Τζιάο Τονγκ της Σαγκάης) και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Nature", σύμφωνα με τα πρακτορεία Ρόιτερ και Γαλλικό και το βρετανικό Τύπο.

Το πρώτο κλωνοποιημένο ποντίκι ονομάστηκε "Τάινι" ("μικροσκοπικό" στα αγγλικά) ή "Σιάο-Σιάο" στα κινεζικά. Μια δεύτερη κινεζική επιστημονική ομάδα, υπό τον Σαορόνγκ Γκάο του Εθνικού Ινστιτούτου Βιολογικών Επιστημών του Πεκίνου, χρησιμοποιώντας παρόμοια τεχνική, ανέφερε παρόμοια θετικά αποτελέσματα κλωνοποίησης ποντικιού, που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό "Cell Stem Cell". Αν η τεχνική αυτή επαναληφθεί και σε ανθρώπους, τότε, σύμφωνα με τους "Τάιμς" του Λονδίνου, ανοίγει το δρόμο για την αξιοποίηση μιας απεριόριστης ποσότητας αναπρογραμματισμένων πολυδύναμων κυττάρων (τύπου βλαστοκυττάρων) όχι από έμβρυα, αλλά από τα κύτταρα του ίδιου του ασθενούς, διευκολύνοντας θεραπείες διαφόρων ασθενειών, όπως το Πάρκινσον, η παράλυση ή ο διαβήτης. Η τεχνική αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι παρακάμπτει το ηθικά ευαίσθητο ζήτημα της καταστροφής εμβρύων, προκειμένου να εξευρεθούν εμβρυικά βλαστοκύτταρα. Από την άλλη όμως, και αυτή η τεχνική κλωνοποίησης έχει τον κίνδυνο απόρριψης από το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού.

Στην κινεζική έρευνα, ελήφθησαν κύτταρα από το δέρμα ενός ενήλικου ποντικού, στα οποία, με τη βοήθεια ενός ιού, εισήχθησαν τέσσερα τροποποιημένα γονίδια, που οδήγησαν στον αναπρογραμματισμό των δερματικών κυττάρων (δηλαδή το γενετικό τους "ρολόι" γύρισε προς τα πίσω), ώστε να γίνουν πολυδύναμα. Μέχρι τώρα τα πολυδύναμα κύτταρα είχε αποδειχτεί, σε πειραματικές εργαστηριακές καλλιέργειες, ότι μπορούν να μετατραπούν σε άλλα κύτταρα (αίματος, δέρματος, μυών κλπ), όμως ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχαν περάσει το τελικό τεστ: να μετατραπούν σε ένα ολοκληρωμένο ζωντανό οργανισμό μέσα από κλωνοποίηση - κάτι που πλέον έγινε. Τα αναπρογραμματισμένα πολυδύναμα κύτταρα του ενήλικου ποντικιού εισήχθησαν στη συνέχεια σε ένα βλαστοκύτταρο (μια ομάδα κυττάρων που προορίζεται να γίνει ιστός πλακούντα),που εμφυτεύθηκε, με τη σειρά του, σε ένα ενήλικο θηλυκό ποντίκι. Αυτό τελικά, μετά από 20 μέρες, γέννησε ένα μαύρο ποντικάκι που, όπως έδειξαν τα τεστ DNA, ήταν κλώνος του αρχικού -επίσης μαύρου- ενήλικου ποντικιού από όπου είχαν ληφθεί τα δερματικά κύτταρα (ενώ η παρένθετη μητέρα ήταν λευκού χρώματος). Το ποσοστό επιτυχίας, δηλαδή των επιτυχών γεννήσεων εμβρύων-κλώνων στο σύνολο των εμφυτεύσεων πολυδύναμων κυττάρων σε πλακούντα παρένθετης μητέρας, ήταν χαμηλό (3,5% στην πρώτη κινεζική έρευνα και 1,1% στη δεύτερη). Συνολικά 27 ποντίκια δημιουργήθηκαν με τη νέα τεχνική και αυτά, με τη σειρά τους, έχουν δημιουργήσει κάπου 200 απογόνους. Η πλειονότητα των ποντικιών δεν εμφάνισε καρκινικούς όγκους (ακόμα τουλάχιστον) ή άλλα προβλήματα υγείας.Το πρώτο και πιο ηλικιωμένο κλωνοποιημένο ποντίκι έζησε για περίπου εννέα μήνες. Άλλα όμως κλωνοποιημένα ποντίκια πέθαναν γρήγορα (μερικά σε μόλις δύο μέρες από τη γέννησή τους) ή εμφάνισαν φυσικές ανωμαλίες, λεπτομέρειες για τις οποίες οι κινέζοι ερευνητές δεν αποκάλυψαν, αλλά υποσχέθηκαν να το κάνουν σε επόμενη επιστημονική εργασία τους. Πολλοί επιστήμονες ανά τον κόσμο χαιρέτισαν το κινεζικό επίτευγμα, καθώς επιστήμονες του πανεπιστημίου ΜΙΤ των ΗΠΑ είχαν προσπαθήσει κάτι ανάλογο το 2007, αλλά είχαν αποτύχει. Όμως ορισμένοι, όπως ο βρετανός καθηγητής και ειδικός στα βλαστοκύτταρα Ρόμπιν Λάβελ-Μπατζ, επεσήμαναν ότι πιθανώς η έρευνα αυτή δεν μπορεί -ακόμα τουλάχιστον- να εφαρμοστεί στους ανθρώπους, επειδή τα ανθρώπινα αναπρογραμματισμένα πολυδύναμα κύτταρα είναι αμφίβολο κατά πόσον, αν εισαχθούν κι αυτά σε κύτταρα πλακούντα, θα μπορέσουν ποτέ να καταλήξουν στην κλωνοποίηση και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου εμβρύου. Εξάλλου, επίσης προς το παρόν, κάτι τέτοιο είναι παράνομο σε πολλές χώρες, καθώς δεν επιτρέπεται ανθρώπινα βλαστοκύτταρα να εμφυτεύονται σε μια γυναίκα. Από την άλλη, η κινεζική τεχνική βασίζεται στην τροποποίηση των αρχικών δερματικών κυττάρων με τη βοήθεια ιών, κάτι που μπορεί μελλοντικά να οδηγήσει στην εμφάνιση καρκίνου. Πάντως, ήδη αναπτύσσονται ασφαλέστερες εναλλακτικές μέθοδοι αναπρογραμματισμού κυττάρων, που δεν εξαρτώνται από τη βοήθεια των ιών. Τα πρώτα αναπρογραμματισμένα πολυδύναμα κύτταρα (iPS) στον κόσμο δημιουργήθηκαν το 2006 από τον ιάπωνα επιστήμονα Σίνια Γιαμανάκα του πανεπιστημίου του Κιότο. Έκτοτε, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να καταλάβουν πόσο και σε τι διαφέρουν μεταξύ τους τα κανονικά εμβρυικά βλαστοκύτταρα από τα εναλλακτικά αναπρογραμματισμένα πολυδύναμα κύτταρα. Από την άλλη, σύμφωνα με τους "Τάιμς", όσο και αν τώρα φαίνεται επιστημονική φαντασία, ίσως στο μέλλον προκύψουν απρόσμενα προβλήματα. Αφού ο καθένας μας, όπου πάει, αφήνει κύτταρα από δέρμα του πίσω του (π.χ. πάνω σε ποτήρια από όπου πίνει ή σε αντικείμενα που αγγίζει), τι θα γινόταν αν κάποιος μάζευε κρυφά αυτά τα κύτταρα και τα μετέτρεπε σε αναπρογραμματισμένα πολυδύναμα κύτταρα, από όπου κατά βούληση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα έμβρυο-κλώνο μας, χωρίς καν να το ξέρουμε; Πάντως οι κινέζοι επιστήμονες φρόντισαν να διευκρινίσουν ότι δεν θεωρούν ηθική την χρησιμοποίηση της τεχνικής τους για την ανθρώπινη αναπαραγωγή μέσω κλωνοποίησης. Δεν είναι σίγουρο όμως ότι όλοι οι επιστήμονες θα έχουν πάντα τους ίδιους ενδοιασμούς.